Oleh Samirul Ariff Othman
APABILA Malaysia menandatangani Perjanjian Perdagangan Timbal Balik (ART 2025) dengan Amerika Syarikat pada 26 Oktober 2025, negara ini menjadi anggota ASEAN pertama yang memeterai perjanjian ‘timbal balik’ di bawah rangka perdagangan baharu yang dihidupkan semula oleh Washington.
Majlis tandatangan yang berlangsung sempena Sidang Kemuncak ASEAN ke-47 di Kuala Lumpur itu menonjolkan imej keyakinan dan simbolisme diplomatik — namun di sebalik upacara berprofil tinggi itu tersembunyi realiti yang lebih rumit.
ANTARA TIMBAL BALIK DAN REALITI
Perjanjian ini berpunca daripada inisiatif Fair and Reciprocal Trade oleh Presiden Donald Trump, yang diwujudkan melalui Perintah Eksekutif 14257. Ia membenarkan pelarasan tarif di bawah Akta Kuasa Ekonomi Darurat Antarabangsa dan Akta Pengembangan Perdagangan 1962, kedua-duanya membolehkan pelaksanaan tanpa perlu kelulusan Kongres.
Walaupun begitu, Malaysia tetap mengambilnya secara serius. Amerika Syarikat bersetuju mengekalkan had tarif 19 peratus (berbanding ancaman 25 peratus sebelum ini) serta memberikan pengecualian tarif sifar bagi 1,711 produk Malaysia dalam sektor elektronik, getah dan derivatif sawit.
Sebagai balasan, Malaysia berjanji memberi akses pasaran lebih luas untuk barangan AS, kerjasama dalam perdagangan digital dan mineral kritikal, serta penyelarasan peraturan dalam sektor-sektor utama.
Hasilnya ialah bentuk timbal balik bersyarat — praktikal tetapi tidak seimbang.
KESEIMBANGAN YANG HALUS
Pendekatan Malaysia bersifat pragmatik. Ancaman tarif menjejaskan keyakinan pengeksport dan mengurangkan pengaruh ASEAN. Menandatangani perjanjian ini membantu mengelakkan kerugian eksport bernilai RM15 bilion serta mengembalikan kestabilan pasaran.
Di peringkat domestik, kerajaan menggambarkan ART 2025 sebagai penstabil strategik, bukannya penyerahan. Namun teks perjanjian yang kerap menggunakan frasa “Malaysia shall” dan “US may” mendedahkan ketidakseimbangan kuasa yang ketara.
Ketua Pembangkang Datuk Seri Azmin Ali menyifatkan perjanjian itu sebagai “penyerahan kedaulatan.” Beliau merujuk Artikel 5.1, yang didakwanya mewajibkan Malaysia menyamai semua sekatan AS — “memaksa Malaysia memilih pihak dalam konflik orang lain.”
Kebimbangan itu wajar diberi perhatian, namun teks rasmi menunjukkan bahawa pelaksanaan klausa tersebut memerlukan proses domestik dan tidak mengubah undang-undang Malaysia secara automatik. Bahayanya bukan dari segi undang-undang, tetapi dari segi persepsi — bahawa pelabur dan rakan serantau mungkin menganggap Malaysia semakin cenderung ke arah Washington.
Kementerian MITI dan Wisma Putra perlu segera memperjelas sempadan ini dan menegaskan semula pendirian berkecuali Malaysia dalam ASEAN.
Perbahasan ini mendedahkan garis pemisah antara dua pandangan: mereka yang bimbang kehilangan autonomi, dan mereka yang melihat perjanjian ini sebagai perisai sementara dalam geopolitik yang tidak menentu.
UNDANG-UNDANG TANPA GIGI, NAMUN MASIH BERKESAN
Orang ramai sering menyangka perjanjian sebegini bersifat kekal. Hakikatnya, kelemahan dari segi undang-undang AS menjadikannya berpengaruh secara politik tetapi rapuh secara perundangan. Ia tidak boleh mengatasi jadual tarif Kongres atau peraturan WTO.
Mahkamah AS sebelum ini telah mengehadkan pelaksanaan program tarif timbal balik Trump. Dalam kes Transpacific Steel lwn. United States (2020) dan beberapa keputusan pada 2025, Mahkamah Perdagangan Antarabangsa AS memutuskan bahawa sebahagian tindakan presiden melebihi kuasa yang dibenarkan.
Ini bermakna Washington boleh menarik diri pada bila-bila masa.
Paradoks inilah yang mendefinisikan ART 2025: komitmen Malaysia nyata dan segera, manakala komitmen AS bersyarat dan boleh diubah. Dari segi undang-undang, ia sekadar helaian kertas — tetapi dari segi politik, ia satu persembahan kuasa.
ASEAN, KEKAL BERKECUALI DAN PERSEPSI
Masa pemeteraian perjanjian ini, ketika Malaysia mempengerusikan ASEAN, menambahkan makna simboliknya.
Walaupun ASEAN menekankan “autonomi strategik”, langkah Malaysia boleh dilihat sebagai mendekatkan diri kepada blok rantaian bekalan AS.
Klausa berkaitan mineral kritikal yang menjemput penyertaan pelabur AS dalam sektor nadir bumi Malaysia menunjukkan dilema dua sisi — ia menjanjikan pelaburan dan pemindahan teknologi, tetapi juga boleh mengikat Malaysia dalam rejim kawalan eksport AS seperti OFAC dan Senarai Entiti.
Penjajaran ini tidak berlaku secara automatik, namun persepsi semata-mata boleh mempengaruhi tingkah laku pelabur.
Kekuatan Malaysia terletak pada imejnya sebagai negara pengantara berkecuali, dan imej itu mesti dipertahankan. Kuala Lumpur perlu menekankan perkongsian tanpa keberpihakan, serta meletakkan perjanjian ini dalam konteks usaha ASEAN mencapai keseimbangan ekonomi serantau.
MANFAAT SEPARA, KEKURANGAN BERTERUSAN
Dari segi ekonomi, Malaysia tetap memperoleh sedikit ruang bernafas:
1,711 produk kini memasuki pasaran AS tanpa tarif.
EXIM Bank dan DFC akan membiayai projek tenaga hijau dan semikonduktor.
Bab perdagangan digital selaras dengan agenda Digital Madani dalam bidang etika AI dan keselamatan siber.
Namun jurang timbal balik masih ketara. Komitmen Malaysia bersifat wajib dan serta-merta, manakala konsesi AS tertunda dan bersyarat. Perjanjian ini memberi perlindungan sementara daripada tarif, bukan jaminan kesaksamaan kekal.
Nilainya terletak pada masa yang diperoleh, bukan pada ketetapan yang dijamin.
SIMBOLISME MENGATASI KEWAJIPAN
Diplomasi Trump berasaskan simbolisme berbanding substansi. Ini ialah perjanjian yang didorong oleh politik, bukan konstitusi perdagangan penuh. Washington boleh mendakwa “timbal balik tercapai”, sementara negara rakan pula mendakwa “kestabilan terjamin.”
Semua pihak menandatangani kerana lebih murah menandatangani daripada disekat.
Bagi ekonomi berpendapatan sederhana seperti Malaysia, perjanjian sebegini ialah alat survival pragmatik — cara mengekalkan kepastian eksport sementara landskap perdagangan global masih tidak menentu.
APA YANG MALAYSIA PERLU LAKUKAN
Malaysia perlu menukar penjajaran simbolik ini menjadi pengaruh strategik sebenar:
Manfaatkan peluang tarif – Kukuhkan hubungan PKS dengan rantaian bekalan AS sebelum semakan semula dijalankan.
Perkukuh perlindungan domestik – Kekalkan piawaian halal, keselamatan makanan dan tadbir urus data di bawah bidang kuasa nasional.
Berpaut dalam ASEAN – Cadangkan mekanisme semakan timbal balik ASEAN–AS untuk menjamin ketelusan dan elak perpecahan dua hala.
Institusikan pemantauan – Bentuk majlis bersama MITI–Wisma Putra bagi memantau pelaksanaan dan melapor setiap suku tahun.
Langkah-langkah ini boleh menukar tindakan defensif menjadi strategi proaktif.
KESIMPULAN — DIPLOMASI SEBAGAI KESEIMBANGAN, BUKAN KETAATAN
Perjanjian Malaysia–AS ini bukan kemenangan mutlak atau kegagalan total; ia keseimbangan sementara di bawah tekanan.
Ia menggambarkan bagaimana ekonomi bersaiz sederhana menelusuri persaingan kuasa besar — melalui perjanjian yang boleh dikuatkuasakan secara politik, tetapi boleh dibatalkan secara undang-undang.
Malaysia perlu melihat ART 2025 sebagai langkah politik sementara, bukan komitmen kekal — tempoh untuk menarik pelaburan, memodenkan industri dan mengukuhkan perpaduan ASEAN.
Diplomasi seharusnya menjadi alat keseimbangan Malaysia, bukan lambang ketaatan. – BH ONLINE
- Penulis ialah pensyarah adjung di Universiti Teknologi Petronas dan perunding kanan di Global Asia Consulting. Pandangan yang dikemukakan adalah pendapat peribadi penulis
